Entüisyonizm Nedir?

tarafından **DonaLd** Ptsi Mayıs 24, 2010 7:55 pm

Bilginin sezgiyle elde
edilebileceğini savunan öğretilerin genel adı, özel olarak
Bergsonculuktur. Entüisyonizm, tümü idealist yapıda olarak, dört bilgi
alanında gerçekleştirilmiştir: felsefe, ruhbilim, törebilim ve
matematik.

1. Felsefesi Anlamda Entüisyonizm

Fransız idealisti Henri Bergson'un öğretisi olarak Bergsonculuk adıyla
da anılır. Bergson'a göre gerçeği saltık ya da saltığı gerçek olarak
kavramaya sezgi denir. Gerçeği doğrudan doğruya kavratacak sezgiden
başka hiçbir yol yoktur. Çünkü gerçek, özdeksel doğa değil, ruhsal
doğa, eş deyişle ruhsal yaşam ve tek sözle yaşamdır. Yaşam evrenin
kurtuluşuyla başlamıştır ve özdeğin tüm engellerine karşın yolunu
açarak, onun durgunluğunu alt edip kimi yerde onu kımıldatarak akıp
gitmektedir. Bu kesintisiz, bölümsüz ve sürekli akışa Bergson süre
demektedir. İşte bu sürenin bilgisini kavramak için bu süreyle birlikte
yaşamak, onun içinde olmak ve onunla birlikte akmak gerekir ki bunu
ne us ne de bilim gerçekleştirebilir. Çünkü us ve bilim
sinematografik olarak çalışırlar. Bergson'a göre ussal ve bilimsel
bilgi sinematografiktir. Bir film, art arda dizilmiş durgun ve
bölümsel resimlerden oluşur. Us ve bilim, filmin akışını durdurarak
bu resimleri tek tek incelerler ve birtakım bilgiler saptarlar. Ne
var ki akışın bizzat kendisini, eş deyişle yaşamı hiçbir zaman
kavrayamazlar. Demek ki us ve bilim, sadece durgun ve bölünebilir
olan özdek üstünde bilgi edinebilirler. Bergson'a göre zaman, uzay
gibi özdeksel değildir. Uzay özdekseldir, çünkü özdeksiz uzay ve
uzaysız özdek (eş deyişle yer kaplamayan özdek) yoktur. Oysa zamanı
bölen, parçalayan, onu aylara ve yıllara ayıran us ve bilimdir. Us ve
bilim, zamanı uzaya bağlamakla ( örneğin ay ayın, yıl dünyanın
uzayda yer değiştirmesidir.) onu özdekleştirmektedir. Demek ki us ve
bilim, hiçbir şeyi özdekleştirmeden inceleyemiyor. Yaşamsal akışın eş
deyişle sürenin kavranmasıysa özdekleştirilmeden
gerçekleştirilmelidir, çünkü "gerçek süre, daima zaman adı verilmiş
olan şeydir." Bunu kavrayabilecek olansa sadece sezgidir. Bergson'a
göre sezgi, kendi bilincine varmış içgüdüdür. Şöyle der: "içgüdüyü
söyletebilseydik, yaşamın bütün sırlarını çözerdik." Bilinç içgüdüde
içkindir ve ruhsaldır. Bundan ötürü de ruhsal yaşam akışını sadece o
kavrayabilir.

2. Ruhbilimsel Anlamda Entüisyonizm

William Hamilton ve İskoçyalılar tarafından geliştirilmiştir.
Hamilton'a göre bilinç, dış dünyayı, olduğu gibi ve araçsız olarak (
eş deyişle sezgiyle) kavrar ve us deneyüstü hakikatleri bize sezgi
yoluyla tanıtır. Hamilton'un sezgi deyiminden anladığı bir çeşit
dinsel vahiydir.

3. Törebilimsel Anlamda Entüisyonizm

George Moore, David Ross, Charlie Broad, Alfred Ewing vb. düşünürler
tarafından geliştirilmiştir. Bunlara göre iyilik, aaaa vb. gibi
törebilimsel kavramlar apaçık, araçsız elde edilen ve ancak sezgiyle
bilinebilen kavramlardır. Ne toplumsal ne de doğasal yaşamdan
çıkarılamazlar. Törebilimsel sezgiciliğin amacı, burjuva ahlâkının
değişmezliğini savunmaktır.

4. Matematiksel Anlamda Entüisyonizm

Brower, Weyl, Heyting vb. gibi düşünürlerce geliştirilmiştir. Bunlara
matematik, mantık, tanıtlama, mantıksal kesinlikle değil, doğrunun
sezgisel olarak kavranmasıyla gerçekleştirilir. Sezgi, bunların
dilinde, düşüncelerdeki ayrılıkları saptama yeteneğidir. Düşünmek
demek sezmek demektir. Mantık kurallarının uygulanabilir olup
olmadıkları da sezgiyle saptanır.

__________________