mevlananın hacı bekyasi velinin yunus emrenin ahlak felsefesindeki görüşleri

Mevlana : Mevlana’ya göre öncesiz, sonrasız mutluluk, güzel iyi ve
mutlak doğru olan Tanrı gücünü ve yüceliğini göstermek için bu evreni
yaratmıştır. O halde evren Tanrı’nın kendini gösterdiği görüntüler
alanıdır. Vahdet-i Vücud (varlığın birliği) adı verilen bu anlayışa göre
tanrı evrenin özü, diğer varlıklar ise belirtileridir. Yani evren
Tanrı’nın güzelliğinin bir görüntüsüdür. İnsan ise eşref-i mahluktur
(varlıkların en şereflisi). Tanrı, insanı diğer yarattıklarından ayrı
tutarak ona Tanrı’nın bilgisine ulaşma şerefi vermiştir. Varlıklar
içinde bir tek insan, Tanrı’nın verdiği ilahi ruh ile Tanrı’nın özünü ve
güzelliğini sezebilir. Ancak bedensel ve toplumsal zevkler Tanrı’ya
ulaşmayı engeller. Bunun için insan bu zevklerden uzaklaşıp aşk yolu ile
Tanrı’ya ulaşmalıdır. Aşk sayesinde insan, Tanrı’nın yarattığı her şeyi
Tanrı adına sever. Mevlana’nın felsefesi, aşk temelinde evrensel bir
ahlak yasasının varlığını kabul eder.

Yunus Emre : Mevlana gibi Yunus Emre’ye göre de gerçek varlık Tanrı,
doğru bilgi ise Tanrı’yı tanımaktır. Tanrı’ya ulaşmanın yolu ise hiçbir
çıkar beklemeden sevmektir. Varlık, Tanrı’nın bir yansımasıdır. O halde
evrendeki her şey Tanrısaldır ve her şeyi sevmek gerekir. Sevgi, insanı
Tanrısal öze götürür. Yunus Emre de evrensel ahlak yasasının varlığını
kabul eder.

Hacı Bektaş Veli : Hacı Bektaş Veli de “vahdet-i vücud” anlayışını kabul
ederek evrenin Tanrı’nın güzelliğinin bir yansıması olduğunu kabul eder
ve Tanrı’ya ulaşmanın yolunu üç aşamada gösterir.

- Vahdet-i Şuhud aşamasında insan çevresinde gördüğü her şeyi Tanrı ile
açıklar.

- Vahdet-i Kusud aşamasında, insan çevresinde gördüğü değişik şeylerin
aynı “öz” den geldiğini anlar.

- Vahdet-vücud aşamasında ise her şeyin tek bir varlığın insan biçimdeki
belirtisi olduğunun bilincine varır.

Vahdet- vücud aşamasında insan “kamil kişi” (olgunlaşmış insan) olur ve
yaratanla yaratılanı bir görür.

Hacı Bektaş Veli de evrensel ahlak yasasının varlığını kabul eder.